Avtomobilinizin Görünməz Qəhrəmanları-ABS/ESP

Bu gün ABS və ESP kimi sistemlərdən bəhs edəcəyik: bu sirli qısaltmalar nə ifadə edir və avtomobildə hansı funksiyaları yerinə yetirirlər? Gəlin araşdıraq və ilk olaraq ABS ilə başlayaq.
ABS Sistemi (Antibloklama Əyləc Sistemi)

• ABS nədir?
  Bu, “Antibloklama Əyləc Sistemi” deməkdir. Qısaldılmış formada Anti-Lock Braking System adlanır. Bir çox sürücülər avtomobillərinin bu sistemlə təchiz olunduğunu yalnız əyləc pedalına qəfil basdıqda onun titrəməsi və ya ayağa “geri vurması” ilə başa düşürlər.
• Əsas funksiya:
  ABS-nin əsas funksiyası tormoz zamanı təkərlərin bloklanmasının qarşısını almaqdır.
  Əgər tormoz zamanı bir və ya bir neçə təkər bloklanıb yol səthi üzərində sürüşməyə başlasa, ABS lazım olan xətdə təzyiqi azaldır və təkər yenidən fırlanmağa başlayır.
  Əyləc pedalı basılı qalarsa, bu proses saniyədə bir neçə dəfə təkrarlana bilər.
• ABS necə işləyir?
  Bəziləri ABS-nin təkərlərin fırlanmasına icazə verməklə sürücüyə "mane" olduğunu düşünə bilər. Əslində isə onun əsas məqsədi tormoz zamanı avtomobilin idarə olunmasını təmin etməkdir.
  Təcrübəsiz bir sürücü üçün ABS-siz avtomobildə tormozlama zamanı idarəedici təkərlər bloklanır və sükanı çevirsəniz belə, avtomobilin hərəkət trayektoriyası dəyişmir. Avtomobil yalnız ön təkərlərin yenidən yol səthi ilə təması bərpa olunana qədər hərəkətinə düzxətli davam edir.

• Texniki iş prinsipi:

-Təkər Sürət Sensorları: Təkərlərin dönmə sürətini ölçərək elektron idarəetmə blokuna məlumat ötürür.
-Hidravlik Nəzarət Vahidi: Əyləc təzyiqini idarə edir və lazım gəldikdə onu artırır və ya azaldır.
-Elektron İdarəetmə Bloku (ECU): Sensorlardan gələn məlumatı emal edir və hidravlik sistemi idarə edir.
Əgər təkərin oxuna quraşdırılmış sensor fırlanmanın qəfil yavaşladığını və ya tam dayandığını göstərirsə, idarəetmə bloku klapanı açaraq əyləc xəttində təzyiqi azaldır və təkərin yenidən fırlanmasını təmin edir.
Bu proses saniyədə bir neçə dəfə təkrarlana bilər və nəticədə pedalın titrəməsi hiss olunur.

• Nasosun rolu:
  ABS-in bəzi modellərinə nasos daxildir. Nasos, klapanın təzyiqi azaltdıqdan sonra əyləc xəttindəki təzyiqi sürətlə bərpa etməyə xidmət edir.
• ABS Sistemi Növləri:

 ABS sistemləri müxtəlif avtomobil növləri və istifadəsi üçün fərqli xüsusiyyətlərə malikdir.
- 4-kanallı və 4-sensorlu sistemlər: Ən yüksək keyfiyyəti təmin edir, çünki hər bir təkəri müstəqil idarə edə bilir.
- 3-kanallı sistemlər: Daha sadə, lakin bəzi məhdudiyyətlərə malikdir.
- 2-kanallı və ya 1-kanallı sistemlər: Daha az inkişaf etmişdir və performans baxımından zəifdir.

Dünyanın qabaqcıl avtomobil istehsalçıları ABS sistemlərini çox yüksək standartlara uyğun sınaqdan keçirirlər. Məsələn:
-Mercedes-Benz və Bosch: İlk ABS sistemini inkişaf etdirən markalardan biri olub.
-BMW: Dinamik idarəetmə sistemləri ilə təkmilləşdirilmiş ABS sistemləri təqdim edir.
-Toyota və Honda: Əlçatan qiymətlərlə yüksək keyfiyyətli ABS sistemlərini təmin edir.

• ABS-nin Üstünlükləri
  -Yol tutuşunun qorunması: Təkərlərin səthlə əlaqəsini saxlayır.
  -İdarəetmənin yaxşılaşdırılması: Sürətli və fövqəladə əyləclər zamanı avtomobilin istiqamətini idarə etməyə imkan verir.
• ABS ilə Sürücülük Qaydaları
  ABS sisteminin mövcudluğu avtomatik olaraq təhlükəsiz sürmə demək deyil. Sürücülərin diqqət etməli olduqları məqamlar:
  -Sürüşkən yollarda: ABS sistemi yavaşlama məsafəsini qısaltmaya bilər, lakin idarəetməni qoruyar.
  -Düzgün əyləc: Fövqəladə hallarda əyləci tam sıxmaq və idarəetməyi qorumaq üçün sükanı istifadə etmək lazımdır.
  -Qəza riskini azaltmaq: Yağış, buz və ya sürüşkən yollarda daha təhlükəsiz əyləc təmin edir.

ESP Sistemi (Trayektoriyanın Sabitləşdirilməsi Sistemi)

• ESP nədir?
  ESP – Trayektoriyanın Sabitləşdirilməsi Sistemi deməkdir. Bu sistem istehsalçıdan asılı olaraq fərqli adlarla tanına bilər (VDC, ESC, DSC, VSC). Əgər ABS tormoz pedalına nəzarət edirsə, ESP qaz pedalına nəzarət edir. ABS təkərlərin bloklanmasına icazə vermirsə, ESP onların həddindən artıq sürətlə fırlanmasının qarşısını alır.
• Əsas məqsəd:
  ESP avtomobilin hərəkət trayektoriyasını qoruyub saxlamağa kömək edir.
• Struktur:
  ESP sistemi, siqnalları daima emal edən elektron idarəetmə blokundan, təkərlərin fırlanma sürəti sensorlarından, sükanın mövqeyini ölçən sensorlardan və əyləc sistemindəki təzyiq sensorlarından ibarətdir.
  Əsas məlumat isə iki xüsusi sensor vasitəsilə ötürülür: bu sensorlar avtomobilin yan sürətlənməsi və şaquli ox ətrafında bucaqlı sürətlənməsi barədə siqnallar göndərir.
• Necə işləyir?
  Məsələn, əgər sürüşmə ilə nəticələnə biləcək bir fövqəladə vəziyyət yaranarsa (məsələn, döngədə sürüşmə), ESP sistemi avtomobili əvvəlki mövqeyinə qaytarır. Bu, lazım olan təkərləri tormozlamaqla həyata keçirilir. Sistem vəziyyəti analiz edərək hansı təkərin yavaşladılmasına ehtiyac olduğunu müəyyən edir: ön, arxa, daxili və ya xarici təkər.
  Eyni zamanda, idarəetmə bloku mühərrikə yanacaq təchizatını azaltmaq barədə siqnal göndərir. Bu, təkərlərin fırlanma momentini azaldır və qaz pedalını qısa müddətlik deaktiv edir.
• Xəbərdarlıq:
  Əgər bu sistemlərin işıq indikatorlarını panelinizdə görürsünüzsə, təcili olaraq avtomobili texniki xidmət mərkəzinə aparın. Çünki təcrübəli sürücü belə, bu sistemlərin avtomatik olaraq təmin etdiyi təhlükəsizlik səviyyəsini öz-özünə bərpa edə bilməz. Bu sistemlər həqiqətən də çoxlu həyatları xilas edir.
• Tarixi:
  Müasir ESP-nin prototipi 1959-cu ildə Daimler-Benz şirkəti tərəfindən patentləşdirilib. Lakin bu sistem yalnız 1995-ci ildə Mercedes-Benz CL600 modelində seriyalı istehsala buraxılıb.

Əlavə Məlumat:
-ABS və ESP arasındakı fərq:
ABS əsasən əyləc prosesində təkərlərin bloklanmasının qarşısını alır, ESP isə avtomobilin stabilliyini və trayektoriyasını qoruyur.
-Fakt:
Son illərdə ABS və ESP sistemləri bütün yeni avtomobillərdə standart halına gəlib, bu da ümumi yol təhlükəsizliyini artırıb.