Avtomobilin Qeydiyyatı və Təkrar Qeydiyyat Prosesi: Addım-Addım Bələdçi

Avtomobilin Qeydiyyatı və Təkrar Qeydiyyat Prosesi: Addım-Addım Bələdçi
Bugünki mövzumuz Azərbaycan Respublikasında nəqliyyat vasitələrinin ilkin qeydiyyatı və təkrar qeydiyyatı (sahibinin dəyişməsi) prosesləri haqqında məlumat vermək məqsədi daşıyır. Məlumatlar rəsmi dövlət mənbələrinə əsaslanır və qanunvericilik tələblərini, zəruri sənədləri, addım-addım prosedurları, habelə müvafiq dövlət rüsumlarını əhatə edir.
Əsas məqsədi vətəndaşlara və hüquqi şəxslərə bu inzibati prosedurları asanlıqla başa düşməyə və effektiv şəkildə həyata keçirməyə kömək etməkdir.
Xoş oxumalar 😊

Əsas Tənzimləyici Orqanlar
Azərbaycan Respublikasında nəqliyyat vasitələrinin dövlət qeydiyyatı və uçotunun tənzimlənməsi və həyata keçirilməsi bir neçə əsas dövlət orqanına həvalə edilmişdir:
- Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsi (BDYPİ): Nəqliyyat vasitələrinin dövlət qeydiyyatı və uçotu üzrə əsas səlahiyyətli orqandır. BDYPİ-nin rəsmi veb-saytı (dyp.gov.az) qeydiyyat qaydaları, normativ-hüquqi aktlar və prosedurları anlamaq və onlara riayət etmək üçün zəruri olan digər faydalı məlumatları ehtiva edir.
- ASAN Xidmət: Bu mərkəzlər "bir pəncərə" prinsipi əsasında fəaliyyət göstərərək geniş çeşiddə dövlət xidmətləri təqdim edir. ASAN Xidmətin "ən çox tələb olunan xidmətləri" arasında nəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası və nəqliyyat vasitəsindən istifadəyə dair etibarnamənin təsdiqi kimi əlaqəli xidmətlər ASAN Xidmət mərkəzləri vasitəsilə həyata keçirilə bilər.

Nəqliyyat Vasitələrinin Dövlət Qeydiyyatı haqqında Ümumi Müddəalar
Azərbaycan Respublikasında mexaniki nəqliyyat vasitələrinin və onların qoşqularının dövlət qeydiyyatı "Yol Hərəkəti Haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununa və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq Fərmanına uyğun olaraq hazırlanmış "Mexaniki nəqliyyat vasitələrinin və onların qoşqularının müəyyən edilmiş qaydada dövlət qeydiyyatından keçirilməsi və dövlət qeydiyyatı üzrə uçota alınması haqqında Əsasnamə" ilə tənzimlənir.

Qeydiyyatın Məqsədi və Əhəmiyyəti
Nəqliyyat vasitələrinin dövlət qeydiyyatı onların konstruksiyasının, texniki vəziyyətinin və avadanlıqlarının yol hərəkəti təhlükəsizliyi qaydalarına uyğunluğunu təmin etmək məqsədilə həyata keçirilir. Bu proses həmçinin nəqliyyat vasitəsinin istismarı və ya utilizasiyası zamanı uçot göstəricilərindəki dəyişiklikləri izləməyə, onun hərbi öhdəliklərini müəyyən etməyə, dövlət rüsumlarının və yol hərəkəti qaydalarının pozulmasına görə inzibati cərimələrin ödənilməsinə nəzarət etməyə, habelə nəqliyyat vasitələrinin mərkəzləşdirilmiş və regional uçotunu aparmağa imkan verir. Bundan əlavə, qeydiyyat nəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki məsuliyyətinin icbari sığortasını və sərnişin daşımaları xidmətləri göstərən nəqliyyat vasitələri ilə daşınan sərnişinlərin (şəhərdaxili və şəhərətrafı daşımalar istisna olmaqla) fərdi qəza sığortasını təmin etməyə kömək edir, habelə cinayətkarlıqla və digər hüquq pozuntuları ilə mübarizədə dəstək olur.

Qeydiyyat Öhdəliyi və Müddətləri
Azərbaycan Respublikasının ərazisində hüquqi və fiziki şəxslərə məxsus olan, işçi həcmi 50 kub santimetr və daha çox, habelə konstruktiv maksimal sürəti 50 km/saatdan artıq olan bütün mexaniki nəqliyyat vasitələri və onların qoşquları Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər Nazirliyində məcburi qeydiyyata alınmalıdır. İstisnalar tramvaylar və trolleybuslar (yerli icra orqanlarında qeydiyyata alınır), traktorlar və kənd təsərrüfatı texnikası (Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində qeydiyyata alınır), texnoloji və digər mexaniki nəqliyyat vasitələri (Fövqəladə Hallar Nazirliyində qeydiyyata alınır), idman avtomobilləri (Gənclər və İdman Nazirliyində qeydiyyata alınır), habelə Azərbaycan Ordusunun və digər silahlı birləşmələrin nəqliyyat vasitələri (müvafiq dövlət orqanları tərəfindən qeydiyyata alınır) təşkil edir.
Hüquqi və fiziki şəxslər nəqliyyat vasitələrini aşağıdakı hallardan on gün müddətində özlərinin hüquqi ünvanı və ya yaşayış yeri üzrə müvafiq dövlət qeydiyyat orqanında qeydiyyata aldırmalıdırlar:
- Nəqliyyat vasitəsinin əldə edilməsi.
- Fiziki şəxsin yaşayış yerinin və ya hüquqi şəxsin yerləşdiyi yerin dəyişməsi.
- Nəqliyyat vasitəsinin girov müqaviləsinin bağlanması.
- Xarici ölkələrdən gətirilərkən gömrük rəsmiləşdirilməsi.
- Mühərrik, ban və ya şassi nömrələrinin, habelə qeydiyyat məlumatlarının dəyişdirilməsini tələb edən digər halların dəyişməsi.

Qadağan Olunmuş Hərəkətlər
Azərbaycan Respublikasının ərazisində aşağıdakı hallarda nəqliyyat vasitələrini idarə etmək qəti qadağandır:
- Dövlət qeydiyyatından keçməmiş və ya nəqliyyat vasitəsinin geri qaytarılmasına dair gömrük öhdəliyi olmayan nəqliyyat vasitələri.
- Bir və ya hər iki dövlət qeydiyyat nişanı olmayan, yaxud saxta, qanunsuz verilmiş və ya qeyri-standart dövlət qeydiyyat nişanlarından istifadə olunan nəqliyyat vasitələri.

Rüsumların və Cərimələrin Ödənilməsi Qaydası
Dövlət rüsumları və yol hərəkəti qaydalarının pozulmasına görə inzibati cərimələr yalnız banklar, poçt şöbələri, plastik kartlar, elektron ödəniş sistemləri və ya internet vasitəsilə ödənilə bilər.

Avtomobilin İlkin Qeydiyyat Prosesi
Avtomobilin ilkin qeydiyyatı bütün yeni və ya ölkəyə ilk dəfə gətirilən nəqliyyat vasitələri üçün məcburi prosedurdur. Bu proses onların Azərbaycan yollarında qanuni hərəkətini və istismarını təmin edir.

Tələb Olunan Sənədlər
BDYPİ-nin "Nəqliyyat vasitələrinin qeydiyyatı" bölməsinə əsasən, ilkin qeydiyyat üçün aşağıdakı sənədlər tələb olunur:

• Ərizə.
• Azərbaycan Respublikası vətəndaşının şəxsiyyət vəsiqəsi (və ya əcnəbinin şəxsiyyətini təsdiq edən sənəd, yaxud vətəndaşlığı olmayan şəxsin şəxsiyyət vəsiqəsi).
• Nəqliyyat vasitəsinə mülkiyyət hüququnu təsdiq edən müvafiq sənəd və ya Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş məhkəmə qərarı.
• Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş dövlət rüsumlarının və yığımların ödənilməsi barədə sənəd.
• Xarici dövlətlərdən alınaraq Azərbaycan Respublikasının ərazisinə hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən gətirilmiş nəqliyyat vasitəsi üçün gömrük orqanlarının verdiyi icazə sənədi, nəqliyyat vasitəsinin əvvəl qeydə alındığı dövlətin daimi qeydiyyatından çıxarıldığına dair sənədi, habelə onun qeydiyyat və ya tranzit nişanları.

Bundan əlavə, avtomobil sənayesi zavodlarının istehsal etdiyi və Müdafiə Nazirliyinin təsdiq etdiyi texniki şərtlər əsasında istehsal olunmuş avtonəqliyyat vasitələri istisna olmaqla, digər nəqliyyat vasitələri qeydiyyata alınarkən, mülkiyyətçilər qeydiyyat məntəqəsinə nəqliyyat vasitəsinin konstruksiyasının yol hərəkətinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə dair Dövlət Yol Polisi İdarəsi tərəfindən verilmiş şəhadətnaməni (və ya onun kserosurətini) təqdim etməlidir.
Nəqliyyat vasitəsinin hərəkət şəraitini məhdudlaşdıran şərtlər olduqda, nəqliyyat vasitəsinin qeydiyyat şəhadətnaməsində və qeydiyyat kartoçkasında məhdudiyyətin məzmunu barədə müvafiq qeydlər aparılır.

Addım-Addım Prosedur
Avtomobilin ilkin qeydiyyat prosesi aşağıdakı addımları əhatə edir:

• Addım 1: Sənədlərin Toplanması: Yuxarıda qeyd olunan bütün zəruri sənədlər toplanmalıdır.
• Addım 2: Rüsumların Ödənilməsi: Müvafiq dövlət rüsumları və yığımlar ödənilir. Ödəniş banklar, poçt şöbələri, plastik kartlar, elektron ödəniş sistemləri və ya internet vasitəsilə həyata keçirilə bilər.
• Addım 3: Ərizənin Təqdim Edilməsi: Sənədlər şəxsən BDYPİ-nin qeydiyyat-imtahan məntəqəsinə təqdim edilir. Elektron ərizə vermək imkanı da mövcuddur. Bu zaman ərizənin və digər sənədlərin skan edilmiş surətləri elektron formada təqdim edilə bilər. "Elektron növbə" sistemi müraciət edənlərin qəbul ardıcıllığını tənzimləyir və qəbul tarixi və vaxtı barədə məlumat verir.
• Addım 4: Texniki Baxış: Nəqliyyat vasitəsi texniki baxışdan keçir ki, bu da onun yol hərəkəti təhlükəsizliyi standartlarına uyğunluğunun yoxlanılması üçün məcburidir.
• Addım 5: Qeydiyyatın Tamamlanması: Bütün tələblər yerinə yetirildikdən sonra qeydiyyat prosesi tamamlanır.
• Addım 6: Sənədlərin Verilməsi: Sahibinə nəqliyyat vasitəsinin qeydiyyat şəhadətnaməsi və dövlət qeydiyyat nişanları verilir.

Rüsumlar və Ödənişlər
İlkin qeydiyyat üçün rüsumlar dövlət qeydiyyat nişanlarının və qeydiyyat şəhadətnaməsinin verilməsi üçün ödənişləri əhatə edir ki, bunlar "III. Avtomobilin Təkrar Qeydiyyat Prosesi" bölməsində ətraflı təsvir edilmişdir və analoji olaraq tətbiq olunur.

III. Avtomobilin Təkrar Qeydiyyat Prosesi (Sahibinin Dəyişməsi)
Nəqliyyat vasitəsinin təkrar qeydiyyatı onun sahibinin dəyişməsi və ya xüsusiyyətlərinə əhəmiyyətli dəyişikliklər edildiyi zaman zəruridir.

Təkrar Qeydiyyat üçün Əsaslar
Nəqliyyat vasitəsinin təkrar qeydiyyatı sahibinin ərizəsi və Əsasnamədə sadalanan müvafiq sənədlərdən birinin əsasında, nəqliyyat vasitəsinin sahibi dəyişdikdə həyata keçirilir.

• Yenidən yığılmış və ya yenidən avadanlıqla təchiz edilmiş (məsələn, ban, mühərrik, şassi dəyişdirildikdə və ya maye qazla işləmək üçün yenidən avadanlıqla təchiz edildikdə) avtomobillər yeni indekslər verilməklə təkrar qeydiyyata alınır.
• Mülkiyyətçisi dəyişən və nəqliyyat vasitələrinin dövlət qeydiyyatını aparan orqanların xidmət ərazisindən kənara aparılan nəqliyyat vasitələri yeni uçot sahəsində təkrar qeydiyyata alınır.

Tələb Olunan Sənədlər
Nəqliyyat vasitəsinin təkrar qeydiyyatı üçün aşağıdakı sənədlər tələb olunur:
Ümumi Sənədlər (Əsasnamənin 2.8-ci bəndinə əsasən):
- Ərizə.
- Azərbaycan Respublikası vətəndaşının şəxsiyyət vəsiqəsi (və ya əcnəbinin şəxsiyyətini təsdiq edən sənəd, yaxud vətəndaşlığı olmayan şəxsin şəxsiyyət vəsiqəsi).
- Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş dövlət rüsumlarının və yığımların ödənilməsi barədə sənəd.

Mülkiyyət Hüququnu, Nömrəli Aqreqatların Alınmasını Təsdiq Edən Sənədlər (Əsasnamənin 2.9-cu bəndinə əsasən):
İstehsalçı zavodun, yaxud nəqliyyat vasitəsinə xüsusi avadanlıq quraşdırmış zavodun təhvil-təslim aktı və nəqliyyat vasitəsinin satılması barədə istehsalçı müəssisənin verdiyi arayış-hesab. Təhvil-təslim aktı itirildikdə aşağıdakı sənədlərdən biri təqdim edilə bilər:
- Nəqliyyat vasitəsinin həmin müəssisəyə daşınması barədə dəmir yolunun verdiyi qaimə, istehsalçı zavod tərəfindən verilmiş (nəqliyyat vasitəsinin şassisinin, banının nömrələri yazılmış) arayış, pasport, istehsalçı zavodun sertifikatı.
- Komisyon və ticarət təşkilatlarının verdiyi arayiş-hesab.
- Vətəndaşların mülkiyyətinə satılması istisna olmaqla, Müdafiə Nazirliyinin və digər silahlı birləşmələrin müvafiq qurumlarının verdiyi hesab-naryad, hərbi hissənin yekun aktı və texniki vəziyyət haqqında akt.
- Əl ilə idarə edilən avtomobillərin, yaxud motoarabacıqların verilməsi barədə sosial təminat orqanlarının arayışı.
- Qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada təsdiq edilmiş bağışlama, pay və ya ləğv etmə müqaviləsi, yaxud nəqliyyat vasitəsinə mülkiyyət və vərəsəlik hüququ verilməsi barədə şəhadətnamələr.
- Nəqliyyat vasitəsinin mülkiyyətçisi və alıcı arasında yazılı şəkildə tərtib edilmiş və Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin Dövlət Yol Polisinin Qeydiyyat-imtahan məntəqələrində təsdiq olunmuş alqı-satqı (Əsasnaməyə 1 nömrəli əlavə), yaxud dəyişmə (Əsasnaməyə 2 nömrəli əlavə) müqaviləsi. Bağlanmış müqavilənin doğruluğunun təkzibedilməz şərti qeydiyyat məntəqəsində satıcı və alıcının (onların vəkil etdikləri şəxslərin) iştirakıdır. Hüquqi şəxslərin nəqliyyat vasitələri satılıb-alındıqda əlavə olaraq təhvil-təslim aktı və nəqliyyat vasitəsinin dəyərinin ödənilməsi haqqında sənəd və ya onun surəti tələb edilir.
- Müvafiq qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş digər sənədlər.

Addım-Addım Prosedur
Avtomobilin təkrar qeydiyyat prosesi aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:

• Addım 1: Sənədlərin Hazırlanması: Sahib (satıcı) və alıcı yuxarıda qeyd olunan bütün zəruri sənədləri toplayır.
• Addım 2: Ərizənin Təqdim Edilməsi və Müqavilənin Təsdiqi: Tərəflər BDYPİ-nin qeydiyyat-imtahan məntəqəsinə müraciət edirlər. Alqı-satqı və ya dəyişmə müqaviləsi hər iki tərəfin (və ya onların vəkil etdikləri şəxslərin) məcburi iştirakı ilə qeydiyyat məntəqəsində təsdiq edilir.
• Addım 3: Rüsumların və Cərimələrin Ödənilməsi: Müvafiq rüsumlar ödənilir. Qeyd etmək vacibdir ki, nəqliyyat vasitəsinin sahibi və ya ona sərəncam vermək hüququ olan digər şəxs barəsində yol hərəkəti qaydalarının pozulmasına görə qanuni qüvvəyə minmiş və icrası təxirə salınmamış inzibati cərimələr varsa, onlar ödənilməlidir. Əks halda, təkrar qeydiyyat prosesi tamamlanmayacaq.
• Addım 4: Texniki Baxış (zərurət olduqda): Əvvəlki texniki baxışın müddəti bitmişdirsə, nəqliyyat vasitəsi texniki baxışdan keçir.
• Addım 5: Qeydiyyatın Tamamlanması: Bütün tələblər yerinə yetirildikdən sonra təkrar qeydiyyat prosesi tamamlanır.
• Addım 6: Yeni Sənədlərin Verilməsi: Yeni qeydiyyat şəhadətnaməsi və zərurət olduqda, yeni dövlət qeydiyyat nişanları verilir.

Xüsusi Hallar

• Bağışlama və ya Vərəsəlik: Bağışlama müqaviləsində və ya vərəsəlik hüququ şəhadətnaməsində bir neçə şəxs göstərilmişdirsə, nəqliyyat vasitəsi bütün digər mülkiyyətçilərin yazılı razılığı ilə onlardan birinin adına qeydə alınır.¹³ Mülkiyyətçinin ölümü halında, yeni mülkiyyətçinin adına qeydiyyat notarius tərəfindən təsdiq edilmiş bağışlama müqaviləsi və əvvəlki mülkiyyətçinin ölümü haqqında şəhadətnamə, yaxud şəhadətnamənin notariat qaydada təsdiq edilmiş surəti təqdim edilməklə həll olunur.¹³
• Ər və Arvad Arasında Sahib Dəyişikliyi: Nəqliyyat vasitələrinin bir ərdən (arvaddan) digərinə keçirilməsi onların birgə ərizələri və ümumi mülkiyyət hüququ əsasında həyata keçirilir.¹³
• Yetkinlik Yaşına Çatmamış Vərəsə: Nəqliyyat vasitəsi yetkinlik yaşına çatmamış vərəsənin adına qeydiyyata alınarkən, qeydiyyat sənədində onun valideyninin, övladlığa götürənin və ya himayəçinin soyadı, adı, atasının adı göstərilir. Belə nəqliyyat vasitəsinin qəyyumluq və himayəçilik orqanının icazəsi olmadan qeydiyyatdan çıxarılması qadağan olunur.¹³

Rüsumlar və Ödənişlər
Dövlət qeydiyyat nişanlarının və qeydiyyat şəhadətnamələrinin verilməsi üçün dövlət rüsumları nəqliyyat vasitəsinin növündən və nişandakı rəqəm və ya hərflərin kombinasiyasından asılı olaraq dəyişir.

Dövlət Qeydiyyat Nişanları üçün Rüsumlar:
- Avtonəqliyyat vasitələri üçün digər dövlət qeydiyyat nişanlarının verilməsinə, habelə dövlət qeydiyyat nişanının təkrar verilməsinə görə rüsum 22 AZN-dir.
- Motonəqliyyat vasitələri, traktor, tikintidə, meşə və kənd təsərrüfatında, başqa işlərdə istifadə üçün nəzərdə tutulan özügedən maşınlar, texnoloji, yarış məqsədli idman və digər mexaniki nəqliyyat vasitələri, onların qoşqu və yarımqoşquları üçün dövlət qeydiyyat nişanlarının verilməsinə görə rüsum 11 AZN-dir.

Qeydiyyat Şəhadətnaməsinin Verilməsi:
- Avto-moto nəqliyyat vasitələri üçün rüsum 25 AZN
- Traktor, tikintidə, meşə və kənd təsərrüfatında, başqa işlərdə istifadə üçün nəzərdə tutulan özügedən maşınlar, texnoloji, yarış məqsədli idman və digər mexaniki nəqliyyat vasitələri, onların qoşqu və yarımqoşquları üçün rüsum 5 AZN-dir.
- Texniki baxış rüsumu 30 AZN təşkil edir (əgər texniki baxışdan keçməyibsə).

İcbari Sığorta Tələbi
"İcbari Sığortalar Haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən, avtonəqliyyat vasitələri sahiblərinin mülki məsuliyyətinin sığortası icbaridir. Qeyd etmək vacibdir ki, avtonəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası ASAN Xidmət mərkəzlərində də rəsmiləşdirilə bilər.

Digər Nəqliyyat Vasitələri Növləri

• Kommersiya Avtomobilləri (Yük avtomobilləri, Avtobuslar): Kommersiya nəqliyyat vasitələri üçün xüsusi qeydiyyat və istismar qaydaları mövcuddur. Məsələn, belə nəqliyyat vasitələrinin sürücüləri sürücülük vəsiqəsi, nəqliyyat vasitəsinin qeydiyyat şəhadətnaməsi, icbari sığorta polisi, habelə kommersiya məqsədləri üçün istifadə edildikdə xüsusi icazə və ya yol (marşrut) vərəqəsi və daşınan yüklərə dair sənədlər daxil olmaqla müəyyən sənədləri özləri ilə daşımalıdırlar. İriqabaritli və (və ya) ağırçəkili nəqliyyat vasitələri üçün xüsusi icazə və BDYPİ-nin patrul avtomobili ilə müşayiət tələb oluna bilər. Sərnişin və baqaj daşınması qaydaları da ayrıca normativ aktlarla tənzimlənir.
• Girovda Olan Nəqliyyat Vasitələri: Girovda olan nəqliyyat vasitələrinə dair qaydalar Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1999-cu il 15 mart tarixli 39 nömrəli qərarı ilə tənzimlənir. Nəqliyyat vasitəsinin mülkiyyət hüququnun ötürülməsi və ya girov qoyulması yalnız nəqliyyat vasitəsinin müayinədən keçirilməsi haqqında arayış təqdim edildikdən sonra mümkündür.

Nəticə
Ümumilikdə, Azərbaycanda nəqliyyat vasitələrinin qeydiyyat sistemi ciddi dövlət nəzarəti, ictimai təhlükəsizliyin təmin edilməsi və vətəndaşlar üçün rahatlıq arasında tarazlığa nail olmağa çalışan kompleks və daim inkişaf edən bir mexanizmdir. Bu prosedurları uğurla keçmək üçün rəsmi məlumat mənbələrinə müraciət etmək və müəyyən edilmiş qaydalara ciddi riayət etmək son dərəcə vacibdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda qanunlarda dəyişikliklər edilə bilər. Qanunlarla bağlı ən aktual məlumatı Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsinin rəsmi (BDYPİ) internet saytından (dyp.gov.az) əldə edə bilərsiniz.