Yanğın və Batareya Riski: EV-lərdə Gizli Təhlükə 🔥⚡️

Yanğın və Batareya Riski: EV-lərdə Gizli Təhlükə 🔥⚡️

Elektrikli avtomobillərdə yol boyu təhlükəsizlik: qəza zamanı batareyanın davranışı və yanğın risklərinə qarşı tədbirlər
Elektrikli avtomobillər (EV-Electric Vehicle) qəza anında mexaniki zərbədən əlavə, yüksək gərginlikli (HV-High Voltage) sistemlər və litium-ion batareyalarla bağlı spesifik risklər yaradır. Düzgün davranış, avtomobilin daxili qoruma sistemləri və yanğınsöndürmə taktikaları barədə məlumatlı olmaq size daha faciələrdən qurtara bilər.

1. Qəza zamanı batareyanın və HV sisteminin necə davranması
Müasir EV-lərdə qəza sensorları hava yastıqları ilə yanaşı HV batareyanı idarə edən kontaktorları (və ya piro-sığortalı kəsiciləri) açır, yəni güc elektrik dövrəsini “mexanik” ayırır. Məqsəd sərnişinləri və xilasediciləri elektrik şokundan qorumaqdır. Qlobal normativlər post-qəza 60 saniyə ərzində HV şinlərində gərginliyin təhlükəsiz həddə (≤60 V DC və ya ≤30 V AC) enməsini və ya dövrədə kifayət qədər elektrik izolyasiyasını tələb edir. Bu tələblər ISO 6469-4 və BMT/UNECE R100 kimi standartlarda dəqiq müəyyən edilib.
Praktiki nəticə: ağır zərbədən sonra avtomobil “sönmüş” kimi davrana bilər. Lakin sistemdə “qalan enerji” (stranded energy) və zədələnmiş modullarda gecikmiş qızma riski qalır. Buna görə avtomobili təhlükəsiz saymayın, ona toxunmayın, HV (narıncı rəngli) kabellərə yaxınlaşmayın.

2. Termal qaçış (thermal runaway) nədir?
Termal qaçış - qəza, deşiklənmə, qısaqapanma, həddindən artıq yüklənmə və ya yüksək temperatur nəticəsində batareya hüceyrəsinin sürətlə qızıb öz-özünə parçalanmasıdır. Bu proses qonşu hüceyrələrə ötürülərək yanğına və hətta təkrar alışmaya səbəb ola bilər. Litium-ion batareyaların yanması zamanı toksik qazlar (məs., HF/Hydrogen Fluoride - Hidroflorid turşusu buxarı) çıxa bilər, bu da əlavə nəfəsalma riskləri yaradır.
Kimyəvi tərkib fərqləri: Ümumi qəbul edilən elmi nəticələrə görə LFP (litium-dəmir-fosfat) kimyası NMC-yə nisbətən daha yüksək termal sabitlik göstərir və termal qaçışa daha gec məruz qalır, lakin bu, riskin “yox” olduğu demək deyil — istənilən Li-ion batareya uyğun olmayan şəraitdə alışa bilər.

3. Sürücü üçün yol boyu təhlükəsizlik davranışı (qəza və ya tüstü əlamətləri olduqda) aşağıdaki qaydalara əməl etməsi tövsiyə olunur
- Dərhal dayan və uzaqlaş: Qəza, altdan güclü zərbə, kəskin qoxu, siqnal/tüstü görürsənsə, avtomobili yol kənarında təhlükəsiz yerdə saxla, sərnişin varsa onunla birgə dərhal salondan çıxaraq ən azı 15–30 metr məsafə saxlamaq lazımdır. HV kabellərə/altlığa baxma.
- Təcili zəng et: Azərbaycanda 112 vahid xəttinə, həmçinin yanğın üçün 101, təcili tibbi yardım üçün 103, yol polisi üçün 102 nömrələrinə zəng et.
- Özün söndürməyə çalışma: Kiçik salon/şin ocaqları üçün tozlu/köpüklü balaca balon bəzən effektlidir. Amma batareya modulu yanırsa əl balonu faydasızdır. Peşəkarlar tərəfindən çoxlu su ilə soyutmasına ehtiyac var.
- Su basması riski: Xüsusən duzlu suda batmış EV-lərdə gecikmiş qızma və alovlanma riski artır. Avtomobil çıxarıldıqdan sonra belə, təkrar alışma baş verə bilər.

4. Yanğınsöndürmə: peşəkarların tətbiq etdiyi effektiv taktika
- Əsas prinsip – su ilə soyutma: Li-ion batareya yanğınında ən effektiv vasitə böyük həcmdə suyun birbaşa batareya gövdəsinə yönəldərək davamlı tətbiqidir. Bəzi ERG-lər (Egzoz qazlarının dövriyyəsi sistemi) minlərlə litr su tələb oluna biləcəyini qeyd edir (məs., Tesla ERG: təqribən 11 000+ litr). Re-alovlanma riski səbəbilə uzunmüddətli soyutma vacibdir.
- “Batırma” (immersion) barədə: Bəzi ölkələrdə xüsusi su konteynerində batırma texnikası tətbiq edilir. Lakin bütün istehsalçılar bunu tövsiyə etmir. Məsələn, Tesla bir sıra modellərdə konteynerə tam batırmanı məsləhət görmür, onun yerinə yerində intensiv su ilə soyutma təlimatı verir. Yerləşdiyiniz ölkənin ERG-lərinə və istehsalçı təlimatına əməl olunmalıdır.
- Toksik qazlara qarşı fərdi mühafizə: HF (Hydrogen Fluoride - Hidroflorid turşusu buxarı) və digər qazların çıxması ehtimalı olduğundan, yanğınsöndürənlər üçün tənəffüs mühafizəsi və təhlükəsiz zonanın yaradılması zəruridir.

5. Qəza sonrası daşınma və saxlama (re-alovlanmanın qarşısı)
- Müşahidə və izolyasiya: Söndürülmüş EV-lər açıq havada, digər nəqliyyatlardan/tikililərdən təxminən 15 metr (50 ft) uzaqda saxlanmalı, mümkün olduqda termal müşahidə aparılmalıdır (isti nöqtələr, qalıq istilik). Yenidən qızma saatlar sonra baş verə bilər.
- İstehsalçı təlimatı: Bir çox ERG batareyaya yönəlik uzunmüddətli soyutma, temperaturun monitorinqi və təkrar yoxlama tələb edir. Daşınmadan əvvəl HV sisteminin deaktiv olduğu təsdiqlənməlidir.

6. Qəza baş vermədən riskin azaldılması (profilaktika)
- Daimi proqram yeniləmələri və geri çağırmalar: Batareya idarəetmə sistemi (BMS) yeniləmələrini gecikdirməyin. Rəsmi geri çağırma olduqda dərhal servisdən keçin. (NHTSA və istehsalçı tövsiyələri.)
- Şin, altlıq və sızmalar: Yüksək “aşağıdan zərbə” riski olan yollarda ehtiyatlı olun; altlığın (skid-plate/batareya qoruyucuları) zədələnməsi termal qaçışa səbəb ola bilər. Zərbə olarsa, doldurmayın, avtomobili servisə yönləndirin.
- Yükləmə intizamı: Orijinal və sertifikatlı (UL/CE) enerji avadanlığından istifadə edin. Şübhəli qızma, qəribə qoxu, sürətli degradasiya görürsünüzsə, yoxlama etdirin. (UL 2580 ekosistemində təhlükəsizlik qiymətləndirmələri.)
- Batareya kimyası seçimi: İsti iqlimlərdə və şəhərdaxili istismarda LFP kimyası termal stabillik baxımından praktik üstünlük verə bilər. Uzunmənzilli performans üçün isə NMC daha yüksək enerji sıxlığı təklif edir. Seçim sonda istifadə ssenarinə bağlıdır.

7.İlk yardım sualları – tez-tez verilən
EV suda batdıqda nə etməli? Sərnişinlər tezliklə tərk etməli, təhlükəsiz məsafəyə çəkilməli və 112-yə məlumat verməlidir. Xüsusən duzlu su EV-lərdə sonradan istiləşmə/alışma ehtimalını artırır. Avtomobil çıxarılandan sonra uzun müddət monitorinq vacibdir.
EV-lər daxildən təhlükəsizlik baxımından necə qorunur? Qəza zamanı kontaktorlar/pyro-sığortalar HV dövrəni ayırır. Beynəlxalq standartlar post-qəza gərginlik limitlərini və izolyasiya tələblərini konkretləşdirir (≤60 V DC və ya ≤30 V AC kimi). Buna görə elektrik şoku riski dizayn etibarı ilə minimuma endirilir. Lakin mexaniki zədələnmiş batareya blokunda termal qaçış riski qalmış ola bilər.

Qısa yaddaş vərəqi (sürücü üçün)
- Qəza/tüstü/qoxu → Dayan, uzaqlaş, 112/101 zəngi. HV kabellərə toxunma.
- Batareya yanır → su ilə soyutma peşəkar işidir; balaca balon batareyaya təsir etmir.
- Söndürüldükdən sonra → Açıq havada, ~15 m uzaqda saxla, monitorinq et; təkrar alışma mümkündür.
- Servisə qədər → Şübhə varsa doldurma və uzun sürüş ETMƏ.

👉Elektrikli avtomobil sürərkən daim texniki baxışı vaxtında etdirmək, batareyanı yalnız etibarlı şarj məntəqələrində doldurmaq və hər hansı qızma və ya qoxu hiss etdikdə dərhal avtomobili dayandırmaq vacibdir. Təhlükəsizliyi hər zaman ön planda saxlayın.
Oxuduğunuz üçün minnətdarıq😊